اتاق تمیز
ساختمانها و مکان هایی که برای کارهای مربوط به تحقیق، توسعه و ذخیره سازی در علوم زندگی مورد استفاده قرار می گیرند حتما باید الزامات منحصر به فرد را برآورده کنند. به منظور رعایت ضوابط و مقررات سختگیرانه با هدف تأمین امنیت و ایمنی سرنشینان و همچنین تولید و ذخیره سازی مورد نیاز، باید یک زیرساخت فناوری بسیار تخصصی بکار گرفته و نگهداری شود. شاید با خودتان بگویید که این کار چندان آسانی نمی باشد و هر شخصی نمی تواند از عهده آن به خوبی برآید. خب باید بگوییم که حق نسبتا با شما می باشد و برای این کار که در حقیقت درباره حمایت از مردم و دارایی ها از مواد پرخطر می باشد نیاز به یک تیم حمایتی و مکانی مناسب دارد که از هر لحاظ مناسب با فعالیت های پرخطر و حساس باشد.
رسیدگی کردن به این موضوع که یک شرکت با در نظر گرفتن چالش های روزمره که در هر کشور و جامعه ای وجود دارد کار بسیار سخت و حساسی می باشد بنابراین نیاز است تا با در نظر گرفتن تمام موارد و مسائلی که می تواند در روند پیشرفت به شما کمک کند مکان و ساختمان مناسبی را برای فعالیت های پرخطر در نظر گرفت.
ما در آژند کلین روم تمام سعی خود را کرده ایم تا با در نظر گرفتن تمام این چالش ها آنچه که در این مسئله می تواند به شما کمک کند را در اختیارتان قرار دهیم. تیم ما آماده است تا با شبکه گسترده ای از متخصصان و راهکارها و خدمات بسیار مدیریتی در زمینه ساخت علم زندگی برای همه برنامه ها از شما پشتیبانی کند.
راه حل برای دستیابی به نتایج برجسته یکی از مواردی که می تواند به حرفه های پرخطر کمک کند تا به دور از هر چالش و مشکلی به فعالیت های حساس خود بپردازند اتاق تمیز می باشد. بدون شک این کلمه اتاق تمیز را بارها شنیده اید اما به طور کلی معنا و مفهوم دقیقی از آن را کسب نکرده اید. در ادامه بیشتر درباره اتاق تمیز صحبت خواهیم کرد. قبل از آن می خواهیم شما را با راه حل هایی که به شما کمک می کنند تا به نتایج برجسته ای در حرفه و شغل حساس خود دست پیدا کنید بپردازیم. بسته به هدف شما، ایجاد محیط کار ایده آل شما باید شامل تعدادی از فناوری های مختلف باشد. که در این صورت شما با در اختیار داشتن سیستم آزمایش شده، مؤلفه ها و خدمات مدیریت ساختمان می توانید مطمئن باشید که بهترین راه حل برای نیازهای شخصی و هدفی که به دنبال آن هستید را در اختیار دارید.کاری که شما باید در ابتدای امر انجام دهید این است که از هدف و برنامه کاری خود یک سناریو تهیه کنید و یاد بگیرید که چطور می توانید با حفظ عملکرد بهینه در طول چرخه به نتایج برجسته در تحقیقات، توسعه و تولید آنچه به دنبالش هستید برسید.
خب در ابتدای مطلب به این موضوع اشاره کردیم که برخی از کسب و کارها به اندازه ای پر خطر و حساس می باشند که نیاز به یک مکان مشخص برای انجام فعالیت های کاری خود دارند که به اصطلاح به برخی از این مکان ها اتاق تمیز گفته می شود.
حال می خواهیم برایتان عنوان کنیم که اصلا اتاق تمیز چیست؟
در تعریف کلی می توان اینگونه عنوان کرد که اتاق تمیز یا همان clean room به یک مکان کاملا تمیز گفته می شود که از نظر تعداد و سایز ذرات گرد و غبار معلق در هوا و شرایط محیطی مانند رطوبت، سرما، گرما و حتی فشار تحت کنترل باشد. این روزها با پیشرفت علم و تکنولوژی تجهیزات گسترده بسیاری برای ساخت و طراحی اتاق تمیز در اختیار می باشد.
بنابراین بهتر است که اتاق تمیز را اینگونه معرفی کنیم، یک فضای مخافظت شده در مقابل انوع آلودگی ها که برای محصولات و خدمات حساس در صنایع داروسازی، پزشکی، مواد غذایی و... مورد استفاده قرار میگیرد.
بعد از اینکه کار ساخت اتاق تمیز به اتمام رسید باید آزمون OQ انجام شود. این آزمون بر روی تمام تجهیزات و لوازم مورد نیازی که در اتق تمیز از آن ها ساتفاده می شود انجم میگیرد. بررسی هایی که روی این تجهیزات انجام می شود نشان م یدهد که بعد از استقرار کلیه تجهیزتی که خریداری شده اند می توانند عملکرد مناسب و خوبی را در اتاق تمیز داشته باشند.
هر بخش از خانه، ساختمان، سازمان ها و شرکت های مختلف نیاز به طراحی های مخصوص و منحصر به فرد خود دارند که با توجه به نوع استفاده آن ها طراحی های خاصی برای آن ها در نظر گرفته می شود و هر یک دارای استانداردهای مخصوص به خود می باشند که در زمان طراحی حتما باید به این استانداردها توجه زیادی شود.
برای طراحی استاندارد اتاق تمیز نیز باید استانداردهای مربوط به آن حتما در نظر گرفته شود. برای طراحی این اتاق ها استانداردهای مختلفی تعریف شده است که با توجه به آن استانداردها میزان آلودگی هایی که در فضا وجود دارد مورد سنجش و کنترل قرار گرفته و سپس اقدامت مربوط به طراحی انجام خواهد گرفت.
یکی از استانداردهایی که برای طراحی اتاق تمیز به آن توجه شده است استاندارد ISO 14644 می باشد که طبق این استاندارد تعداد ذرت کمتر از نیم میکرون در یک فوت مکعب اندازه گیری شده است.
برای طراحی اتاق تمیز، از طراحی های خاصی استفاده می شود. معمولا برای این کار و نوع طراحی از رنگ های ویژه استفاده می شود حتی کف اتاق، دیوارها و پنجره هایی که در طراحی clean room از آن ها استفاده می شود خاص و منحصر به فرد می باشند و به گونه ای هستند که امکان جریان هوا در آن ها بیشتر از سایز اتاق باشد می باشد.
طراحی و ساخت اتاق تمیز در همین جا به پایان نمی رسد و باید بگوییم که این تازه اول راه است و نکته مهم در طراحی اتاق تمیز نحوه نگهداری از آن می باشد که دارای اهمیت بسیار بالایی است. مثلا باید در این اتاق ها از فیلترهای هوایی استفاده شود که امکان تعویض آنها وجود دارد و هر چند وقت یکبار بتوان آن ها را به موقع تعویض کرد. برای اینکار نیز باید از افراد آموزش دیده در این زمینه استفاده کرد.
اتاق تمیز محیطی است که باید از هرگونه آلودگی و ذرات آلوده به دور باشد. برای رسیدن به این هدف، رعایت و ایجاد یکسری الزامات در اتاق تمیز دارای اهمیت است.از الزامات اتاق تمیز می توان به موارد زیر اشاره کرد.
طبق استاندارد ISO 14644-1 اتاق تمیز باید به گونه ای ساخته شود که عاری ازهرگونه ذرات آلوده باشد و تراکم عددی آن قابل کنترل باشد. این معیار مطابق با نیازمندی فضای آن اتاق انجام می شود. دیگر پارامترها هم در این استاندارد مورد سنجش قرار می گیرد. این پارامترها عبارتند از:
این استاندارد به عنوان تنها منبع شناخته شده برای اتاق های تمیز در جهان وجود دارد. مشهورترین استاندارد برای اتاق های تمیز، استاندارد فدرال 209 است. بر اساس این استاندارد کلاس اتاق از 1 تا 100000 تقسیم بندی می شود. شاخص اصلی درجه بندی در اتاق تمیز براساس این استاندارد، شمارش تعداد ذرات با قطر 0.5 میکرومتر در واحد حجم است. به این معنی که در این اتاق با کلاس 1 تنها 1 ذره با قطر 0.5 میکرومتر در واحد حجم (فوت مکعب) وجود دارد. این طبقه بندی بیشتر مناسب اتاق تمیز صنعتی است.
حداکثر غلظت ذرات مجاز | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0.5 | 0.3 | 0.2 | 0.1 | کلاس اتاق تمیز | |||||
1 | 3 | 7 | 35 | 1 | |||||
10 | 30 | 75 | 350 | 10 | |||||
100 | 300 | 750 | 3500 | 100 | |||||
1000 | -- | -- | -- | 1000 | |||||
10000 | -- | -- | -- | 10000 | |||||
100000 | -- | -- | -- | 100000 |
در این استاندارد عواملی مثل طراحي اتاق تمیز، تست عملكرد اتاق تمیز و آلودگي محيطي محاسبه و مطالعه می شود. بر اساس این استاندارد، کلاس های اتاق تمیز از کلاس ایزو 1 تا ایزو 9 تقسیم می شوند.
رده های پاکیزگی ذرات معلق بر حسب استاندارد 14644 | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0.5 | 0.3 | 0.2 | 0.1 | کلاس ها | |||||
-- | -- | -- | 10 | کلاس 1 | |||||
-- | 10 | 24 | 100 | کلاس 2 | |||||
35 | 102 | 237 | 1000 | کلاس 3 | |||||
352 | 1.020 | 2.370 | 10000 | کلاس 4 | |||||
3.250 | 10.200 | 23.700 | 100000 | کلاس 5 | |||||
35.200 | 102.000 | 237.000 | 1000000 | کلاس 6 | |||||
352.000 | -- | کلاس 7 | |||||||
3.520.000 | -- | کلاس 8 | |||||||
35.200.000 | -- | کلاس 9 |
در این نوع از استاندارد اتاق تمیز تعداد ذرات در دو گونه آماده به کار و در حین انجام کار شمارش می شوند. کلاس های اتاق تمیز A , B, C, D طبق طبقه بندی GMP با کلاس های 100 تا 100000 نسخه D استاندارد فدرال ایالات متحده با تعداد ذره های در یک اندازه به خصوص، که در هر فوت مکعب هوا در وضعیت بدون اینکه فعالیتی باشد در هر درجه مجاز است، مقایسه می شود. برای اینکه به شرایط گرید A,B ویا C رسید باید به پارامترهایی چون ابعاد و فضای اتاق، تعداد پرسنل و تجهیزات موجود در اتاق توجه کرد.
این بحث مربوط به ذره می شود که یک اصطلاح عمومی است. ذره ماده ای است که با چشم دیده نمی شود و با استفاده از ابزار دقیق و پیشرفته قابل رویت است. اندازه گیری این تعداد ذرات را پارتیکل سنجی می گویند. پارتیکل سنجی برای پایش اتاق تمیز انجام می شود که دارای روش های مختلفی است. استفاده از ذرات شمار و بررسی جریان هوا و استفاده از محیط های کشت در جاهای گوناگونی از اتاق تقسیم، ازروش های پارتیکل سنجی است.
در واقع از عوامل مهم دیگر در الزامات اتاق تمیز، معماری کلین روم، لباس پوشیدن در اتاق تمیز و نظافت کلین روم هم است.
سازه، معماری و تاسیسات برقی از عوامل مهم در طراحی و معماری و ساخت کلین روم است. معماری کلین روم شامل دیوار ها درب ها پنجره ها و کف مخصوص به اتاق تمیز است. هر کدام از این اجزا باید دارای سطوحی صاف بوده و پارتیکل زا نباشد و قابل شستشو و تمیزکاری باشد. درز و گوشه ایی که محل تجمع ذرات است هم در هیج نقطه از اتاق تمیز وجود نداشته باشد.
بهداشت کارکنان و پرسنل در اتاق تمیز دارای اهمیت است. باید برای جلوگیری از ورود آلودگی به اتاق تمیز، یک سری آموزش ها و قوانین طبق استانداردها را به کارکنان آموخت. نحوه پوشش کارکنان اتاق تمیز بر اساس کلاس بندی اتاق تمیز متفاوت است. کلین روم کلاسA , B , C , D هر کدام قوانین لباس پوشیدن در اتاق تمیز مخصوص به خود را دارد.
روش های مختلفی برای نظافت کلین روم وجود دارد. هرچه قدر سطح تمیزی در اتاق تمیز بیشتر باشد، احتمال وجود ذرات یا میکروبهای آسیب دیده یا خراب شدن تجهیزات و فرآیندهای تولید بسیار کمتر شده و کاهش می یابد. نظافت کلین روم با روش های مختلفی بر اساس استاندارد و کلاس بندی اتاق تمیز انجام می شود.
تجهیزاتی که در اتاق تمیز مورد استفاده قرار می گیرند، نباید به گونه ای باشند که آلاینده ها و ذرات معلق در هوا را به خود جذب کنند و یا باعث تجمع ذرات آلوده شوند. از دیگر ویژگی هایی که این تجهیزات دارند، این است که نباید در مسیر جریان هوا اختلال ایجاد کنند. مقاومت درمقابل مواد شوینده هم از دیگر خصوصیات تجهیزات کلین روم است.
از تجهیزات کلین روم می توان به موارد مهم زیر اشاره کرد:
درب اتاق تمیز داری فریم مخصوص از جنس آلومینیومی است که با فرآیند عملیات حرارتی و آنودایز ایجاد می شود. دارای بدنه ای با روکش گلاسه ضد خش است. دستگیره ها هم از جنس استنسل استیل هستند. یراق آلات در این درب ها هم دارای سطحی صاف و بدون پستی و بلندی است. درب ها دارای پانل به ضخامت استاندارد 50 میلیمتر هستند.
پنجره اتاق تمیز باید به صورت هم سطح با دیوارها قرار بگیرد. پنجره ها دو جداره هستند و جنس آن ها از آلومینیوم است. پنجره های کلین روم در هر سمت هم باد می شوند و به صورت دو جداره درسایزهای 25 و 35 بر روی درب ها و پل ها قرار می گیرند.
تجهیزات هواساز بر اساس کلاس بندی در اتاق تمیز طراحی می شود. در ابتدای خروجی هوا فیلتر هپا قرار دارد که کار پاکسازی ابتدایی را درباره آلاینده ها انجام می دهد. اندازه ذرات این آلاینده ها معمولا بالای ۰٫۵ میکرون است. هواسازها دارای دو نوع هایژنیک و یا معمولی هستند.
دوش هوا یک مسیر پاکسازی برای افراد و وسایل ورودی به اتاق تمیز است. با از بین بردن آلودگی در آن ها میزان آلودگی ورودی به اتاق تمیز را به حداقل می رساند. افراد و وسایل هنگام ورود به کلین روم از حجم و فشار بالایی از هوا تمیز شده و وارد اتاق تمیز می شوند.
هزینه اتاق تمیز بر اساس در هر متر مربع با توجه به کلین روم طراحی و اجرا شده و هم چنین تجهیزات مورد نیاز در کلین روم محاسبه می شود.
اتاق تمیز یا همان کلین روم انواع مختلفی دارد که جریان یکسو و غیر یکسو است. نام دیگر جریان یکسو همان لامینار است و جریان غیر یکسو، غیر لامینار است. به طور کلی مهم ترین تفاوت در ساخت اتاق تمیز به میزان جریان هوا و جهت جریان هوا ربط دارد.
در ساخت اتاق تمیز از هواساز هایژنیک، دوش هوا، میز لامینار، هود، فن فیلتر یونیت و هود لامینار استفاده می شود. کمدهای لباس و تجهیزات استیل هم از ملزومات اتاق تمیز به حساب می آید.
لباس پوشیدن کارکنان در اتاق تمیز متفاوت است و باید لباس های مخصوص خود مثل کلاه و لباس خاص خود را داشته باشند. در بعضی از کلین روم ها برای به حداقل رساندن میزان آلودگی دوش هوا تعبیه شده است. حتی از فیلترهای خاصی برای هواکش ها استفاده می شود. جهت جریان هوا نیز از نکات مهم در کلین روم ها است. طراحی ها به طور کلی به گونه ای است که از ورود آلودگی به محیط اتاق تمیز باید جلوگیری شود.
آنچه بعد از طراحی اتاق تمیز باید در نظر داشته باشید تجهیزاتی است که در این اتاق ها از آن ها استفاده می شودکه خود به بخش های و انواع مختلفی همچون: فیلترها و قطعات کنترل تقسیم بندی می شوند.
از جمله تجهیزات اتاق تمیز می توان به موارد زیر اشاره کرد.
حال که دانستید اتاق تمیز چیست؟ نیاز به چه تجهیزاتی دارد و چگونه طراحی می شود. دیگر زمان آن رسیده است که با کابرد این اتاق ها نیز آشنا شوید. اتاق تمیز یا همان clean room در کشور ایران بیشتر در صنایع داروسازی، خودرویی، صنایع فضایی، غذایی، صنایع اپتیک، الکترونیک، ساخت دی وی دی و بسیاری از صنایع دیگر مورد استفاده قرار میگیرد. علت استفاده از این نوع اتاق ها انجام فرایندهایی است که در حوزه های علمی و آزمایشگاهی فعالیت دارند و روند آن ها بسیار حساس می باشد و باید از هر نوع آلودگی دور باشند.
کاربرد اتاق تمیز برای اولین بار در بیمارستان بوده است که لرد لیستر برای جلوگیری از ایجاد عفونت و کم شدن آلودگی طرح ابتدایی اتاق تمیز را پیاده کرد. در ادامه کاربرد اتاق تمیز بیشتر و وسیع تر شد که در ادامه کاربردهای آن را ذکر می کنیم.
در اختبار داشتم اتاق تمیز برای مشاغلی که باید به دور از آلودگی فعلیت خود را انجام دهند امری لازم و ضروری می باشد. این اتاق ها باید داری طراحی های مخصوص و تجهیزات مناسب باشند.
اتاق تمیز باید به گونه ی طراحی شود که از ورود هر مایع و ذرات آلوده کننده ای در امان باشد. افرادی که در این اتاق ها فعالیت دارند نیز باید از افراد آموزش دیده و ماهر باشند.
ورود هر نوع مایع و مواد آلوده کننده به داخل این اتاق ها می تواند مشکلات و خطراتی را با خود به همراه داشته باشد.
21 Comments
منظور از حداکثر حد مجاز آلودگی در اتاق تمیز، یعنی ممکنه که آلودگی هم وجود داشته باشه؟
حد مجاز آلودگی در هر اتاق تمیزی بستگی به کلاس آن اتاق تمیز نسبت به استانداردها دارد ولی به طور کلی اتاق تمیز، تمیزی و عاری از هر نوع آلودگی را تا 99.99 دارا است.
در اتاق تمیز از چه سیستم استانداردی استفاده می شه؟
حد مجاز آلودگی در هر اتاق تمیزی بستگی به کلاس آن اتاق تمیز نسبت به استانداردها دارد ولی به طور کلی اتاق تمیز، تمیزی و عاری از هر نوع آلودگی را تا 99.99 دارا است.
سیستم استاندارد اتاق تمیز شامل سه نوع سیستم است.
1. سیستم آمریکایی
2. سیستم بین المللی ISO
3. سیستم بین المللی BS
استاندارد بهتر برای اتاق تمیز چیست؟
طراحی اتاق تمیز به گونه ای باید باشد که ذرات آلوده در آن به حداقل میزان برسد. دسته بندی اتاق تمیز بر اساس استانداردهایی صورت می گیرد. این دسته بندی بین المللی است و متناسب و بر طبق ایزوی ۱۴۶۴۴- ۱ است. دسته بندی ها بر سه دسته است که شامل شامل طبقه بندی اتاق بر مبنای ذرات، طبقه بندی بر مبنای کاربری و نوع محصولات و طبقه بندی بر مبنای استاندارد GMP است. این استاندارد از استاندارد اتاق تمیز است. حال هر چه قدر که حساسیت در اتاق تمیز بیشتر باشد، باید استاندارد بهتری برای آن در نظر گرفت.
خطراتی که اتاق تمیز را تهدید می کند چیست؟
مهمترین خطر برای اتاق تمیز وجود آلودگی و ذرات آلوده در اتاق تمیز است.
تجهیزات استیل اتاق تمیز چیست؟
از مهم ترین تجهیزات لازم برای اتاق تمیز تجهیزات استیل اتاق تمیز است، این وسایل به گونه ای طراحی میشوند که باعث تجمع ذرات در اتاق نشده و همچنین مسیر جریان هوا را مختل نکنند.
بهترین فیلتر هواساز اتاق تمیز چیست؟
هواساز اتاق تمیز خود دارای دو نوع هایژنیک و معمولی است که دارای سه نوع فیلتر است. فیلتر کیسه ای، فایبرگلاس . فیلتر هپا است. بستگی به این دارد که چه کارایی از آن را بخواهیم ولی سیستم هایژنیک که دارای فیلتر هپا است در اتاق های تمیزی که از درجه تمیزی بالایی برخوردارند، استفاده می شود.
آزمون PO اتاق تمیز چیست؟
در این آزمون، کلیه پرسنل در حال کار می باشند و آلودگی ناشی از پرسنل، تجهیزات در حال کار و …. محاسبه و پایش میگردد. تعداد مجاز پرسنل در اتاق تمیز نیز در این آزمون در نظر گرفته می شود.
آزمون میکروبی اتاق تمیز هر چند وقت یکبار گرفته می شود؟
طبق استاندارد WHO برای کنترل و پایش اتاق تمیز باید کنترل میکروارگانیسم ها به صورت دوره ای صورت بگیرد. فاصله زمانی گرفتن تستها بر اساس کلاس اتاق تمیز انجامی شود.
محاسبه هزینه اتاق تمیز به چه صورت است؟
هزینه اتاق تمیز به شاخصه های گوناگونی از جمله مساحت ،نوع اتاق تمیز و درجه اهمیت آن، تعداد فیلترها و تجهیزات مورد نیاز که منجر به طراحی های مختلف و مصالح متفاوتی خواهد شد، تغییر می کند. علاوه بر هزینه های نگهداری اتاق تمیز نیز باید محاسبه شود، چرا که به طور مرتب این اتاق ها باید مورد کنترل قرار گیرند و فیلترها به موقع تعویض شوند، پوشش و رنگ سقف،کف و در و پنجره ها باید بازبینی شود و تمیزکاری هم انجام شود.
ممنون میشم در مورد اتاق تمیز ic و اتاق تمیز ازمایشگاه های پزشکی هم توضیح بدید
اتاق های تمیز در صنایع تولیدی و صنعتی دقیق مانند صنایع الکترونیک و تولید IC کاربرد دارند. در آزمایشگاه های پزشکی هم اتاق تمیز با درجه کلاس A B , C دارای کاربرد است. در واقع در این مکان ها از ورود ذرات آلوده به اتاق تمیز جلوگیری می شود و طبق استاندارد های جهانی طراحی می شود.